سالهاست فعالان و تجار در حوزه صادرات و واردات به نواقص سامانه نیما اعتراض می‌کنند. آنها معتقدند در این سامانه کشف قیمت براساس عرضه و تقاضا شکل نمی‌گیرد و بانک‌مرکزی دائما در این سامانه دخالت می‌کند؛ به‌طوری که در حال‌حاضر فاصله معناداری بین نرخ ارز آزاد و سامانه نیما وجود دارد. در این راستا، بانک‌مرکزی به سمت طراحی سامانهای رفت که در آن کشف قیمت بر اساس سیستم عرضه و تقاضا صورت بگیرد. سامانه معاملات بازار ارز تجاری، بستری است که در آن واردکنندگان و صادرکنندگان یکدیگر را ملاقات کرده و بدون نرخ‌سازی، ارز خود را مبادله می‌کنند. به گفته مسوولان، در آینده این سامانه محلی برای ایجاد قراردادهای آتی و سلف ارزی می‌شود و فعالان اقتصادی می‌توانند در آن، ریسک‌های تجاری خود را کاهش دهند.
به گزارش تابان گوهر نفیس به نقل از دنیای اقتصاد، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، برای آشنایی فعالان اقتصادی با سامانه معاملات بازار ارز تجاری و پاسخگویی به سوالات و ابهامات آنها، نشستی با حضور معاون ارزی بانک‌مرکزی و مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا برگزار کرد.کیوان کاشفی، عضو هیات‌رئیسه اتاق ایران در ابتدای این نشست، گفت: این نشست نهایی پیش از آغاز به‌کار سامانه برای همه حوزه‌‌‌‌‌هاست تا به کمک آنچه امروز گفته می‌شود، آشنایی کامل نسبت به‌عملکرد سامانه پیدا کنیم. کاشفی افزود: بر اساس آنچه از طرف فعالان اقتصادی مطرح‌شده، دغدغه‌‌‌‌‌هایی نسبت به این موضوع وجود دارد که باید پاسخ‌داده شوند.
کشف قیمت بر اساس مچینگ
محمد آرام، معاون ارزی بانک‌مرکزی به تشریح چگونگی عملکرد سامانه معاملات بازار ارز تجاری پرداخت و گفت: هدف اصلی در ایجاد این سامانه حرکت به سمت بازار ارز کارآ و تک‌‌‌‌‌نرخی‌شدن ارز است. بنیاد این بازار بر اساس عرضه و تقاضا خواهد بود و بر اساس مچینگ، کشف قیمت می‌کند و در تک‌‌‌‌‌تک معاملات طبق میانگین موزون معاملات قیمتی کشف می‌شود که قیمت روز بعد را مشخص می‌کنند. معاون ارزی بانک‌مرکزی خاطرنشان کرد: این سامانه محملی خواهد بود تا متقاضیان ارز و عرضه‌‌‌‌‌کنندگان به سهولت یکدیگر را پیدا و به‌‌‌‌‌راحتی معامله کنند. مرکز مبادله طلا و ارز، مچینگ و اطمینان از تکمیل فرآیند معامله را محقق می‌کند.
آرام، سهولت در معامله و دسترسی راحت‌‌‌‌‌تر خریدار و فروشنده به یکدیگر و تسریع در تکمیل معامله را از ویژگی‌های مرکز مبادله طلا و ارز دانست و افزود: این سامانه چون تعداد زیادی خریدار و فروشنده را شناسایی می‌کند، سرعت معامله را افزایش می‌دهد و از طرفی هزینه معامله را بیشتر نمی‌کند، چون میزان کارمزد در سامانه ثبت می‌شود و قابل‌نظارت است.
ایرادات احتمالی اصلاح می‌شود
در ادامه این نشست علی سعیدی، مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا گفت: بازار مبادله ارز و طلا با استفاده از تجارب قبلی واردکننده‌‌‌‌‌ها و صادرکننده‌‌‌‌‌ها طراحی شده‌است. می‌‌‌‌‌خواستیم بازار ساختارمندی داشته باشیم و کمبودهای قبلی برطرف شود. البته ایرادات این سامانه به‌‌‌‌‌مرور اصلاح خواهدشد. سعیدی افزود: معاملات ساختاریافته سه بخش دارد: آماده‌‌‌‌‌سازی، فرآیند انجام معامله، بخش تسویه و پایاپای. از زمان تاسیس مرکز مبادله ارز و طلای ایران، فرض بر این بود که بانک‌مرکزی نقش سیاستگذار، تنظیم‌‌‌‌‌گر و ناظر را داشته‌باشد و عملیات بازار به مرکز مبادله منتقل شود. او درباره فرآیند انجام معامله اظهار کرد: واردکننده بعد از تامین‌ریال، از طریق بانک عامل درخواست خود را ثبت می‌کند. سقف قیمت خریدار، به بانک عامل اعلام می‌شود. صادرکننده هم با انجام صادرات و انجام کوتاژ و ارزیابی ارز، دفتر سفارش خریدار و فروشنده جورسازی می‌شود. صادرکننده حداقل قیمت را به بانک اعلام می‌کند، یعنی از‌عددی کمتر ارز خود را نمی‌‌‌‌‌فروشد. این سفارش‌ها‌در دفتر سفارش‌ها ثبت می‌شود. به‌‌‌‌‌هرحال این درخواست‌ها منطبق می‌شود و اگر سفارش‌ها به معامله منجر شد، بانک عامل متوجه معامله‌شده و تسویه‌ریالی انجام می‌شود. این مورد به هماهنگی‌‌‌‌‌هایی نیاز دارد. تا اینجا پایاپای ارزی انجام می‌شود.
او ادامه‌داد: در دوره یک‌روزه تسویه‌ریالی انجام می‌شود و دوره ۱۴ روزه تسویه ارز اتفاق می‌افتد. بعدا در سامانه‌‌‌‌‌های مرکزی عملیات پس از معاملات انجام می‌شود. در پایان هر روز قیمت پایانی براساس معامله نقدی خواهیم‌داشت. این نرخ‌ها براساس پیشنهاد خریدار و فروشنده تعیین می‌شود.
سعیدی تصریح کرد: هر روز مشخص می‌شود چه مقدار ارز معامله‌شده و بانک عامل چه‌کسی بوده‌است. این قیمت مبنای کریدور قیمت فردا خواهد بود. یکی از وظایف بانک‌مرکزی این است که سیاست مدیریت شناور شده را اجرایی کند. ما می‌توانیم ابزارهای معاملاتی و قرارداد جدید را بر اساس این شرایط تعیین کنیم. در آینده نزدیک انواع قراردادها مثل قرارداد سلف ارزی را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم. او ادامه‌داد: ویژگی سامانه جدید، این است که هزینه جورسازی کمتر شده‌است. رقابت و کشف قیمت بهتر خواهد بود و برای طرفین منصفانه خواهد بود و ریسک معامله به صفر می‌رسد. واسطه حذف می‌شود. نظام بانکی به‌‌‌‌‌واسطه کفایت سرمایه ریسک طرفین را کاهش می‌دهد. سعیدی افزود: از ۵شهریور سامانه به‌‌‌‌‌طور پایلوت کار خود را شروع کرده‌بود. در ۳ آذر اولین معامله رسمی انجام شد و از ۳ دی معاملات اجباری خواهدشد. این بازار با توجه به مصوبه اخیر، کار را برای سفارش‌‌‌‌‌دهنده‌‌‌‌‌ها شفاف‌‌‌‌‌تر می‌کند. ۵۱نفر از بازرگانان در این سامانه معامله کرده‌اند. با گروه بانک جلسات متعددی داریم. پکیج آموزشی درنظر گرفته‌شده تا از جزئیات هم مطلع شوند.
او تاکید کرد: بالاترین معامله انجام‌شده در سامانه حدود ۹.۷میلیون دلار بوده‌است. امیدواریم در روزهای آینده شاهد معاملات بیشتری باشیم.
دغدغه اصلی بخش‌خصوصی دامنه دخالت دولت در کشف قیمت ارز است
کاشفی در ادامه به سال۱۳۹۷ و تلاش‌های اتاق ایران از آن زمان در راستای ایجاد هماهنگی بین فعالان اقتصادی و بانک‌مرکزی اشاره و تصریح کرد: از سال۹۷ سعی شد تا سازوکاری برای این هماهنگی تعریف کنیم، هرچند بانک‌مرکزی چندان همراه نبود. او تاکید کرد: بزرگ‌‌‌‌‌ترین دغدغه امروز فعالان اقتصادی بحث قیمت است. دامنه دخالت بانک‌مرکزی در تعیین قیمت باید مشخص شود. نباید اجازه دهیم که طبق تجربه قبل شاهد گسترده‌شدن این دامنه باشیم.
کاشفی مبنای این مرکز را توافق عنوان کرد و گفت: بخش‌خصوصی باید مطمئن شود که بر همین مبنای توافق جلو می‌‌‌‌‌رویم.
مرکز مبادله طلا و ارز همه ویژگی‌های یک بازار واقعی را دارد
در ادامه جلسه معاون ارزی بانک‌مرکزی گفت: در بانک‌مرکزی تا به امروز بازاری طراحی نشده و تنها سامانه‌‌‌‌‌هایی شکل‌گرفته که معاملات امکان ثبت پیدا کنند. درواقع بازار باید بر مبنای عرضه و تقاضا باشد و در آن کشف قیمت اتفاق بیفتد. از طرفی تعداد عرضه و تقاضا در یک بازار باید متنوع بوده و سیستم جورسازی با الگوریتم ماشینی بدون دخالت افراد با استانداردهای بین‌المللی در آن فعال باشد، بنابراین بانک‌مرکزی تا به امروز چنین مرکزی با ویژگی‌های بازار طراحی نکرده‌است.
او تصریح کرد: به ایجاد یک بازار نیاز داشتیم و برای همین این بازار را شکل دادیم. پتروشیمی‌ها را رقیب نبینید؛ اگر قیمت ارز رو به بالا باشد چرا پتروشیمی‌ها باید قیمت را پایین بیاورند؟ اگر قرار است به سمت تک‌‌‌‌‌نرخی‌شدن ارز برویم باید یک مرکز داشته باشیم نه اینکه برای هر محصول، بازاری مجزا شکل دهیم. آرام به تجربه مثبت بازار طلا و سکه به‌عنوان اولین و دومین بازاری که در مرکز مبادله شکل‌گرفتند، اشاره و تاکید کرد: در این دو بازار اعتماد افراد را جلب کردیم و امیدواریم همین تجربه را در بازار ارز نیز شاهد باشیم. معاون ارزی بانک‌مرکزی ادامه‌داد: برای تحویل ارز به سمت انضباط خواهیم رفت و خریدار ارز به‌‌‌‌‌طور حتم به ارز خود می‌رسد. او ارتباط بین خریدار و فروشنده ارز را مستقیم توصیف کرد و گفت: در این فرآیند اگر معامله‌‌‌‌‌ای اتفاق بیفتد، بانک‌ها تنها نقش کارگزار را دارند و اگر معامله‌‌‌‌‌ای صورت نگیرد، بانک‌ها کارمزدی دریافت نمی‌کنند.
از تجربه بورس استفاده می‌کنیم
معاون ارزی بانک‌مرکزی ادامه‌داد: بانک‌ها کارگزاران بخش‌خصوصی هستند. از تجربه بورس در این حوزه استفاده می‌کنیم. فردی که از کارگزار خود در بورس ناراضی باشد، می‌تواند کارگزار خود را عوض کند، این در اینجا هم معمول خواهد بود. از طرفی دامنه‌نوسان در همه‌جای دنیا است؛ اما این سامانه برای تعیین سقف قیمت نیست. آرام درباره تک‌‌‌‌‌نرخی‌شدن گفت: در سامانه مبادله ارز، به شفافیت تاکید می‌شود. بانک‌مرکزی در قیمت دخالت نمی‌کند ولی به نقدشوندگی در بازار کمک خواهد کرد. در بازار شمش به نقدشوندگی کمک کرده‌‌‌‌‌ایم. هر زمان که نیاز بوده، بانک‌مرکزی با نرخ کشف‌شده، به‌عنوان مبنای معامله خرید انجام داده‌است. او درباره عملکرد شعب بانک‌ها در استان‌ها درباره سامانه مبادله ارزی گفت: به تمام شعب ارزی بانک‌ها درباره مرکز مبادله ارزی آموزش خواهیم داد. این سامانه فقط با دید تجار بزرگ کار نمی‌کند، بلکه به تجار متوسط هم توجه شده‌است. بانک‌مرکزی هیچ سیگنالی به عرضه‌‌‌‌‌کننده و تقاضاکننده نخواهد داد. قیمت را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند.
معاون ارزی بانک‌مرکزی، اظهار کرد: کار سامانه مبادله ارزی کمک به صادرکننده و واردکننده است. در این بازار باید به مشتریان بیشتری با قیمت مناسب دسترسی داشته باشید. اگر در شرایطی کسی نتواند ارز خود را بفروشد، بانک‌مرکزی خواهد خرید. او ادامه‌داد: در واردات در مقابل صادرات با صنایع مختلف همکاری می‌کنیم. یکی از اهداف اصلی بانک‌مرکزی این است که صف تخصیص را برای ارز افراد به صفر می‌‌‌‌‌رسانیم. پیش‌بینی می‌کنیم مدت‌‌‌‌‌زمان هم کاهش یابد.
رفع ایرادات مرکز مبادله در مسیر اجرا امکان‌پذیر است
آرام با بیان اینکه سرمایه‌گذار خارجی هم می‌تواند وارد مرکز مبادله شود و بابت آن مشکلی وجود ندارد، درباره زنجیره خشکبار گفت: این موضوع بررسی می‌شود و اگر لازم بود، سازوکار دیگری برای این بخش درنظر خواهیم‌گرفت.
او تاکید کرد: در روند فعالیت مرکز مبادله طلا و ارز هرگونه ایرادی که شناسایی شود، اصلاح می‌کنیم. در این رابطه نیازی به نگرانی نیست.
معاون ارزی بانک‌مرکزی درباره سامانه نیما نیز گفت: این سامانه، ویژگی‌های بازار را نداشته پس در مقابل مرکز مبادله روند موفقی ندارد، چون همین الان هم قیمت‌های نیما موردتایید نیست، پس باید اذعان کرد؛ برای اولین‌بار، بازار ارز شکل‌گرفته و در آنجا امکان اقدامات صرافی تعریف نشده‌است.
آرام درباره اعلام نرخ نیز تاکید کرد: نرخ ارز به عنوان نرخ ارز مرکز مبادله در سنا ریت اعلام می‌شود. تخصیص ارز به خریدهای خارجی هم در همین بازار انجام خواهدشد. او خاطرنشان کرد: جورسازی در مرکز مبادله بر اساس قیمت و زمان ثبت درخواست خرید یا فروش به‌صورت دقیق و بدون دخالت افراد انجام می‌شود، بنابراین در کشف قیمت سازوکار بازار رعایت خواهدشد. معاون ارزی بانک‌مرکزی ادامه‌داد: امکان رفع تعهد ارزی از طریق اسکناس هم وجود دارد که بر اساس نرخ ارز در مرکز مبادله انجام می‌شود. درنهایت با توجه به نگرانی‌هایی که بین فعالان اقتصادی وجود داشت، مقرر شد که کمیته ارزی اتاق ایران در ارتباط مستمر با مرکز مبادله باشد و ابهامات و دغدغه‌‌‌‌‌های فعالان اقتصادی را منتقل می‌کند.
