حباب قیمت همواره یکی از چالش‌هایی می‌باشد که در این روزها اقتصاد جهانی و اقتصاد ایران را درگیر خود کرده است. به طور مثال در حال حاضر بازار طلا و سکه و دلار دارای حباب قیمتی شدیدی می‌باشد. ولی آیا می‌دانید که حباب قیمت چیست و چه تأثیراتی بر روی بازارهای مالی و به خصوص بازار سرمایه دارد؟ آیا می‌دانید که چگونه می‌توان در زمانی که حباب‌های قیمتی به وجود می‌آیند ضرر نکرد؟ ما در این مقاله قصد داریم که حباب قیمت، دلایل و مراحل به وجود آمدن آن و حباب‌های بزرگ تاریخ را بررسی کنیم. در ادامه هم حباب‌های حال حاضر دنیای اقتصاد را مورد بررسی قرار می‌دهیم. (در نرم افزار اعلام نرخ طلا شرکت تابان گوهر نفیس می‌توانید بصورت لحظه‌ای قیمت حباب انواع سکه را هم زیر نظر داشته باشید.)
حباب قیمت که با عناوین دیگر حباب اقتصادی یا حباب بازار نیز شناخته می‌شود مفهوم یا پدیده‌ای است که در جریان آن، قیمت یک دارایی، یک سهام یا هر چیز دیگری به قیمتی بسیار بالاتر از قیمت و ارزش حقیقی آن می‌رسد. در حقیقت حباب، سیکل یا چرخه اقتصادی افزایش سریع قیمت یک دارایی یا سهام بوده است که در پایان با انقباض و سقوط شدید قیمت همراه است.
در اکثر مواقع حباب قیمت‌ها بر اساس دلایل منطقی و ریشه‌ای نمی‌باشند. و بیشتر ناشی از هیجانات به وجود آمده از موج ناگهانی خرید غیرضروری به وجود می‌آیند. در ادامه این جریان هم، سرمایه‌گذاران تحت تأثیر جو حاضر قرار می‌گیرند و به صورت کاملا غیرمنطقی و از روی احساس و حتی در بعضی موارد بر اساس شایعات، دست به خرید می‌زنند.
در چنین شرایطی اگر میزان عرضه ثابت بماند و یا به صورتی شود که پاسخگوی افزایش میزان تقاضا نباشد، قیمت رشد بیشتری پیدا می‌کند. و نهایتا باعث افزایش قیمت نجومی و غیرمعقول آن دارایی یا سهام می‌شود. اما به دلیل اینکه در اقتصاد و بازار حبابی، تعیین قیمت واقعی دارایی یا سهام دشوار است و در مورد ارزش حقیقی آن اختلاف نظر وجود دارد، معمولاً حباب‌های قیمتی بعد از کاهش شدید قیمت در مدت زمان کوتاهی شناسایی می‌شوند.
در زمانی که دیگر اکثر سرمایه‌گذاران مایل به خرید در قیمت بالاتر و بیش از حد معمول نیستند، فروش گسترده‌ای رخ می‌دهد. و آن دارایی دوباره ارزش حقیقی خود را به دست می‌آورد. به این سقوط شدید قیمت که در مدت کوتاهی رخ می‌دهد، «ترکیدن حباب» می‌گویند.
برای به وجود آمدن یک حباب قیمتی در یک اقتصاد، دلایل بسیار زیادی را می‌توان نام برد. البته که باز طبق معمول در میان اقتصاددانان، بر سر دلایل ایجاد حباب اختلاف وجود دارد. به طور کلی پیروان مکتب اتریشی بر این اعتقاد هستند که سیاست‌های غلط بانک‌ها و حاکمیت در نهایت منجر به ایجاد چرخه حباب می‌شود.
از طرف دیگر طرفداران مکتب کینزی، به طرزی احساسات سرمایه‌گذاران و رفتارهای این افراد در بازار موجود را عامل اصلی حباب می‌دانند. این رفتار نیز باعث آن می‌شود قیمت یک دارایی از ارزش واقعی آن بالاتر برود. حال با ترکیب دو تفکر فوق می‌توان گفت که موارد زیر از دلایل اصلی حباب هستند:
از مهم‌ترین عوامل ایجاد حباب می‌توان به نقدینگی بیش از حد اشاره کرد. در واقع بانک مرکزی با چاپ پول بدون پشتوانه، نقدینگی موجود در نظام مالی را افزایش می‌دهند. این افزایش هم، به همان نسبت میزان تقاضا را افزایش می‌دهد. و چون در این مدت کوتاه میزان عرضه محدود است، این امر منجر به ایجاد حباب اقتصادی و حتی تورم نیز می‌شود.
سندروم تداوم وضع موجود، از بیماری‌های رایج دنیای اقتصاد است. در این سندروم مردم عادی و حتی سرمایه‌گذاران نیز فکر می‌کنند که روند فعلی بازار و وضع موجود آن حتما ادامه خواهد داشت. برای مثال زمانی که حباب سکه به وجود می‌آید، مردم به گمان ادامه وضعیت موجود و بالا رفتن قیمت سکه به سراغ خرید آن می‌روند. خود این کار هم موجب افزایش این حباب می‌شود.
حباب‌های قیمتی در اکثر مواقع بر مبنای «تئوری احمق بزرگتر» (Greater Fool Theory) به وجود می‌آیند. البته تئوری احمق بزرگتر یکی از تئوری‌های رایج اقتصادی می‌باشد که پایه علمی معتبری ندارد. اما بر طبق این تئوری کسی که سرمایه‌گذاری می‌کند، یک دارایی یا سهام را بدون توجه به کیفیت آن خریداری می‌کند. به این امید که آن را در زمانی دیگر به خریدار دیگری (احمق‌تر) که حاضر باشد مبلغ بالاتری برای آن بپردازد بفروشد. اما نهایتا در یک نقطه پایانی آخرین احمق به این چرخه پایان می‌دهد!
در جریان حباب‌های قیمتی این تئوری را به وضوح می‌توان دید. افراد به امید فروش یک دارایی به قیمتی بالاتر از قیمت خرید، وارد جریان حباب می‌شوند. و نهایتا وضع موجود حباب را تشدید می‌کنند.
رفتار توده‌وار با عنوان «رفتار گله‌ای یا تفکر گله‌ای» نیز از آن یاد می‌شود. در این رفتار، مردم به طور ذاتی تمایل دارند تا از آنچه که دیگر افراد جامعه انجام می‌دهند پیروی کنند. حتی اگر بدانند این کاری که انجام می‌دهند غیرمنطقی است. مردم خود می‌دانند که به دنبال سود بردن و سرمایه‌گذاری کردن روی شرکت یا مجموعه‌ای که هیچ برنامه‌ای برای کسب و کار ندارد و یا حتی یک محصول مشخصی ندارد، غیرمنطقی و اشتباه است.
اما چون سایر مردم دارند این کار را انجام می‌دهند، دچار ترس از دست دادن یا در اصطلاح علمی «فومو» می‌شوند. حال در این زمان برخلاف عقیده خودشان رفتار می‌کنند و سرمایه‌گذاری اشتباهی را مرتکب می‌شوند.
هایمن مینسکی از نخستین افرادی بود که به مسئله ایجاد و نمو بی‌ثباتی مالی و رابطه آن با اقتصاد پرداخت. در زیر پنج مرحله برای ایجاد یک چرخه معمولی شناسایی و معرفی شده است. البته که علی‌رغم تفاوت در تفسیر و بیان چرخه‌های حباب اقتصادی، الگوی ایجاد حباب همیشه ثابت بوده‌اند.
در مرحله ابتدایی، سرمایه‌گذاران به دلیل تغییر در محیط سرمایه‌گذاری، راه را امیدوار کننده می‌بینند. این امید هم می‌تواند یک فناوری جدید باشد یا هم می‌تواند یک سیاست جدید باشد. این موضوع باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران انتظار بازدهی بالاتری داشته باشند. این افراد می‌خواهند از چنین فرصت‌هایی نهایت استفاده را ببرند و پول زیادی را در این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری کنند. حال اگر این روند خوب کار کند، بازدهی فوق‌العاده‌ای دارد. در غیر این صورت ممکن است این مسیر با ضرر تمام شود.
قیمت‌ها در ابتدا افزایش می‌یابند. بعد از آن هر چه تعداد سرمایه‌گذار بیشتری وارد بازار شود، این رشد نیز بیشتر خواهد شد. این اتفاق زمینه‌ساز مرحله رشد سریع، که در اصطلاح به آن «بوم» می‌گویند می‌شود. در این زمان است که یک حس عقب ماندن از قافله در بین مردم عادی ایجاد می‌شود که در نتیجه افراد بیشتری شروع به خرید دارایی یا سهام می‌کنند.
هنگامی که سرمایه‌گذاران بزرگ بازار، شروع به واریز پول و سرمایه به یک بخش یا اقتصاد خاص می‌کنند، قیمت دارایی‌ها و سهام مربوط به این بخش در ابتدا با سرعت کم و در ادامه با سرعت بالاتر شروع به افزایش می‌کند. البته این مرحله‌ای نیست که قیمت دارایی‌ها از ارزش ذاتی آن خیلی دور شده باشد. بلکه مرحله‌ای است که شروع به جذب بیشتر افرادی می‌کند که می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند.
زمانی که قیمت دارایی یا سهام به شدت افزایش می‌یابد، حس سود زیاد و رضایت‌مندی در سرمایه‌گذاران ایجاد می‌شود. در این زمان احتیاط، ملاحظه و عاقبت‌اندیشی در بین سرمایه‌گذاران جدید و بدون تجربه از بین می‌رود. و در نهایت باز خرید کورکورانه افزایش می‌یابد.
در نتیجه، شکاف بین قیمت واقعی و بخش مالی زیاد می‌شود. اما باز سرمایه‌گذاران به عملکرد بازار مربوطه امیدوار هستند. دقیقا در این زمان است که بازار شروع می‌کند به سمت حباب قیمت می‌رود.
در این مرحله سرمایه‌گذاران باتجربه متوجه می‌شوند که شکاف قیمتی در حال افزایش است. و شروع به فروش سهام‌ها یا ارزهای خود می‌کنند تا از سرمایه خود محافظت کنند. با افزایش میزان فروش، قیمت‌ها شروع به کاهش می‌کنند. با مشاهده کاهش قیمت‌ها، سرمایه‌گذاران بیشتری شروع به رزرو سود می‌کنند و از بازار خارج می‌شوند.
با افزایش میزان فروش و کاهش قیمت‌ها، سرمایه‌گذاران دیگر نمی‌دانند که چه کاری انجام دهند. این زمانی است که حباب قیمت می‌ترکد. و بازار سقوط می‌کنند. کسانی که نمی‌توانسته‌اند به‌موقع از بازار خارج شوند با زیان بزرگ مواجه می‌شوند. میزان این ضررها هم بسته به سهم سرمایه‌گذاری می‌تواند زیاد باشد.
در طول تاریخ دنیای اقتصاد حباب‌های قیمتی بزرگی رخ داده است. و آن‌ها نیز بعد از ترکیدن حباب مشخص شده‌اند که حباب قیمتی بوده‌اند. حال در ادامه می‌خواهیم که معروف‌ترین این حباب‌ها را مرور کنیم.
حباب تولیپ یا گل لاله یکی از بزرگترین حباب‌های تاریخ است. گل لاله مظهر کشور هلند است. حدود ۴۰۰ سال قبل، این گل از ترکیه به هلند آمد و به سرعت به یک نماد قدرتمند تبدیل شد. آن‌قدر قدرتمند بود که از نوامبر ۱۶۳۶ تا فوریه ۱۶۳۷ قیمت آن تا ۲۰۰ برابر افزایش پیدا کرد. مردم با هر چیزی که داشتند روی آن سرمایه‌گذاری می‌کردند. حتی خانه‌هایشان را گرو می‌گذاشتند تا پولی به دست بیارند و به این جریان ملحق بشوند.
این روند تا جایی پیش رفت که دیگر کسی نمی‌توانست درباره آن عاقلانه فکر کند. تا اینکه در نهایت قیمت یک گل لاله چنان سر به فلک کشید که هیچ کسی قدرت خرید آن را نداشت و این حباب در عرض 17 روز ترکید.
حباب دات کام یا حباب اینترنت نیز یکی از بزرگترین حباب‌های اقتصادی تاریخ است که از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۳ ادامه داشت. در اواخر دهه ۹۰ میلادی با رشد اینترنت و فناوری‌های کامپیوتری، شرکت‌های زیادی در بورس آمریکا شروع به فعالیت کردند. مردم به طرز جنون آمیزی در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کردند. این به حدی ادامه داشت که قیمت سهام از ارزش واقعی آن‌ها، بسیار بالاتر رفت.
در سال ۲۰۰۰ حباب دات کام به نهایت ظرفیت خودش رسیده بود و فقط به عنوان نمونه ارزش شرکت سیسکو 2500 برابر شده بود. سرمایه گذاران متوجه شدند بودند که این شرکت‌ها درآمد زیادی ندارند و قرار هم نیست آینده‌ای درخشان داشته باشند. در سال ۲۰۰۰ شرکت پتس دات کام ورشکستگی‌اش را اعلام کرد. و دومینوی سقوط تا سال ۲۰۰۳ برای شرکت‌های زیادی به حرکت افتاد.
حباب مسکن آمریکا هم این قدر بزرگ بود که همه دنیا را با بحران مالی مواجه کرد. در سال ۲۰۰۶، ارزش بازار املاک و مسکن در ایالات متحده رشد وحشتناکی را تجربه کرد و به ۲۲ تریلیون دلار رسید. بخش اعظم ارزش این بازار را وام‌ها و بدهی مردم به بانک‌ها تشکیل می‌داد.
در سال ۲۰۰۷ تعداد افرادی که نمی‌توانستند از عهده بدهی‌شان به بانک بربیایند به میزان قابل ملاحظه‌ای رسید. تا سال ۲۰۰۸ به‌تدریج بانک‌های بزرگ ورشکست شدند. بحران مالی جهانی اتفاق افتاد. تمام اعداد و ارقام مربوط به این دوره، به تریلیون بود. میزان خسارات اقتصادی 2/۸ تریلیون دلار رسید. صاحبان مسکن تا سال ۲۰۱۱، به میزان ۹ تریلیون دلار ضرر کردند.
حباب قیمتی حتی در بازار خودرو نیز دیده می‌شود. به این صورت که اگر میزان حاشیه سود تولید کننده خودرو یعنی هزینه تولید خودرو و فروش آن در بازار افزایش پیدا کند، بازار خودرو خودرو با حباب قیمتی مواجه می‌شود. البته در بازار خودرو ایران به دلیل نبودن شفافیت و انحصاری بودن تولید خودرو، ما هر سال شاهد حباب قیمتی بالایی در بازار خودرو هستیم.
برخلاف سایر زمینه‌های سرمایه‌گذاری، بازار طلا به صورت خاصی حباب دارد. چرا که مردم برای زندگی کردن به مسکن نیاز دارند. یا برای اموری مانند رانندگی، تامین گرمایش و غیره به نفت نیاز دارند. اما طلا بیشتر به‌عنوان کالایی برای تولید اقلام لوکس می‌باشد. به این دلیل که حوزه تولید طلا و جواهر، رتبه اول میزان مصرف طلا در جهان (۷۸ درصد) را دارد. در حالی که سایر حوزه‌های الکترونیک، پزشکی و دندانپزشکی حدود ۱۲ درصد از عرضه سالانه طلا را نیاز دارند.
اگر بخواهیم عوامل تاثیرگذار بر حباب قیمتی بازارهای طلا و سکه را بررسی کنیم، باید به دو عامل داخلی و خارجی اشاره کنیم. به عنوان مثال قیمت طلا و سکه به غیر از وابسته بودن به ارز داخلی، به قیمت انس جهانی هم ارتباط دارد. البته یکی از دلایلی که قیمت طلا افزایش یا کاهش می‌یابد باور مردم است. برای مثال هیچ دلیل اساسی و منطقی وجود ندارد که قیمت طلا با کاهش قیمت دلار افزایش یابد. بلکه فقط به این دلیل اتفاق می‌افتد که مردم فکر می‌کنند این مسئله درست است.
اما برای این که بفهمید حباب طلا در بازار در حال ایجاد شدن است، از نمودارهای بلندمدت و همچنین اندیکاتورهایی مانند RSI می‌توانید برای تحلیل بازار استفاده کنید. هر چه این شاخص‌ها مدت زمان طولانی‌تری در سطوح صعودی بمانند، احتمال ایجاد حباب بیشتر می‌باشد. برای مشاهده حباب سکه نیز می‌توانید از نرم افزار اعلام نرخ طلا تابان گوهر استفاده کنید.
حباب دلار زمانی پیش می‌آید که نظریه برابری قدرت خرید، هم جهت با ارزش ذاتی آن نباشد. در حقیقت، در رویکرد پولی، تولید ناخالص باید پشتوانه‌ای برای نرخ ارز باشد. در این صورت اختلاف میان نرخ رشد نقدینگی و رشد پولی باعث افزایش ارزش ارز می‌شود. در بحث برابر قدرت خرید نیز به این مورد اشاره دارد که متغیرهای اقتصاد کلان، میزان تورم آمریکا و میزان تورم داخلی محاسبه شود. این را در نظر بگیرید که اقتصاد کلان شامل میزان تورم، میزان تولید، و میزان تراز پرداخت‌ها می‌باشد.
در رویکرد مبتنی بر دارایی، دلار را به عنوان یک دارایی در نظر بگیرید و تقاضا را بر اساس بازدهی آن باشد. از آن جایی که میزان عرضه و تقاضا بر ارزش دلار تاثیرگذار است. بنابراین یکی از عوامل بر ارزش واقعی و مورد انتظار ارز تاثیر می‌گذارد میزان واردات و صادرات می‌باشد. در نتیجه برای شناسایی حباب دلار باید تمام معیارهای مدد نظر را مورد بررسی قرار داده و ارزش واقعی آن را به دست آورید. در این صورت می‌توانید حبابی بودن یا نبودن آن را شناسایی کنید.
در گذشته چندین بار شاهد این بوده‌ایم که بازار بورس هم از حباب‌های دنیای اقتصاد دور نبوده و نیست. در بازار بورس حباب به دو شکل رخ خواهد داد. در حالت اول ممکن است حباب تنها برای یک یا چند سهم ایجاد شود. اما در حالت دوم کل بازار بورس درگیر حباب قیمتی می‌شود. برای مثال حبابی که در 99 برای بورس اتفاق افتاده بود از نوع دوم بود. و شما هر سهمی که می‌خریدید باز سود می‌کردید. و در نهایت هم حباب بازار بورس هم ترکید و عده زیادی دچار زیان شدند.
ایجاد حباب قیمتی در بازارهای مالی امری اجتناب‌ناپذیر است. حباب قیمتی در همه بازارهای مالی همیشه رخ می‌دهد. و صرفا منحصر به اقتصاد خاصی نیست. برای اینکه تحت تاثیر حباب‌ها قرار نگیرد، باید علم خود را در زمینه بازارهای مالی افزایش دهید. اگر در یک بازار با حباب قیمتی روبه‌رو شدید، شما حتی می‌توانید با آگاهی کامل با موج همراه شوید. و در نهایت سود هم کسب کنید. (برای دسترسی به حباب انواع سکه هم می‌توانید از نرم افزار اعلام نرخ طلا و ارز شرکت تابان گوهر نفیس استفاده کنید.)
حباب قیمت یا اقتصادی یعنی یک کالایی ظرف چند روز، چند برابر قیمت واقعی معامله و در عین حال میزان زیادی از آن کالا و سهام، داد و ستد بشود!
برای به وجود آمدن یک حباب قیمتی در یک اقتصاد، دلایل بسیار زیادی را می‌توان نام برد. از این عوامل می‌توان به سیاست‌های غلط بانک‌ها و حاکمیت و از طرف دیگر احساسات سرمایه‌گذاران و رفتارهای این افراد در بازار، اشاره کرد.
ایجاد حباب قیمتی در بازارهای مالی امری اجتناب‌ناپذیر است. حباب قیمتی در همه بازارهای مالی همیشه رخ می‌دهد. و صرفا منحصر به اقتصاد خاصی نیست. برای اینکه تحت تاثیر حباب‌ها قرار نگیرد، باید علم خود را در زمینه بازارهای مالی افزایش دهید.
